Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde, gluten ve ilişkili proteinlerin alımıyla bağırsak mukozasının hasara uğramasına neden olan, immün aracılı kronik bağırsak hastalığıdır. Çölyak hastalığının tek tedavisi yaşam boyu katı glutensiz diyet uygulamaktır. Özellikle çocukluk döneminde tanı alan bireylerin, sağlıklı yaşıtları ile benzer büyüme ve gelişme sürecini sürdürebilmesi için diyete uyum şarttır. Glutensiz diyet tedavisinin diyetisyen kontrolünde sıkı bir şekilde izlenmesi diyete uyumu arttırarak kısa sürede serolojik ve klinik bulguların düzelmesini sağlayabilir.
Gluten buğday ve diğer tahıllarda (arpa, yulaf, çavdar) bulunan bir proteindir. Glutenin alkolde çözülebilen prolamin kısmı hastalığa neden olmaktadır. Çölyak hastalığı hem çocuklarda hem de erişkin yaş grubunda görülen ve yaşam boyu devam eden bir hastalıktır.
Nedeni bilinmemekle birlikte hastalık kızlarda erkeklerden daha sık görülür. Kolay ve hızlı tanı yöntemlerinin gelişmesine paralel olarak ÇH sıklığı tüm dünyada giderek artmaktadır. Hastalığın sıklığı bölgesel farklılık göstermektedir. Dünyada ÇH sıklığı %0.05-0.1 olarak bildirilmiştir. Ülkemizde ÇH sıklığı, 2-18 yaş grubundaki 1000 sağlıklı çocukta yapılan bir çalışmada %0.9, 7-18 yaş grubundaki, 20190 sağlıklı çocukta yapılan bir başka çalışmada ise %0.47 olarak saptanmıştır. Çölyak hastalığında klinik bulgular oldukça farklı ve değişkendir. Günümüzde ishal, karın şişliği, iştahsızlık gibi hastalık belirtileri gittikçe daha az görülmektedir. Serolojik testlerin kullanıma girmesiyle çok hafif bulguları olan hastalara bile tanı konulabilmektedir. Belirtili olgulara göre belirtisiz olguların daha fazla sayıda tanı alması hastalığın “buz dağı” modeline benzetilmesine sebep olmuştur .
Glutensiz Beslenme
Son zamanlarda glütensiz beslenme trend haline gelmiştir fakat sağlıklı bireylerde böyle bir diyet modeline ihtiyaç yoktur. Aksine sağlıklı bireyler glütensiz beslenmeye yöneldiğinde vitamin ve minerallerden eksik kalma olasılıkları çok yüksektir. Glutensiz beslenmenin zayıflattığı düşüncesiyle bu diyeti uygulamak oldukça yanlış bir düşünce şeklidir.
Glutensiz beslenme: glüten intoleransı olanlar ve çölyak hastaları için uygun bir diyet modelidir. Hastalığın oluşumunda genetik faktörlerin önemli rolü olmakla beraber çevresel faktörlerin de önemi büyüktür. Diyete gluten girmediği sürece hastalık görülmez. Bu nedenle hastalığın görülme sıklığı beslenmede buğdayın önemli yer tuttuğu toplumlarda artmıştır. Bebeklerde anne sütünün uzun süre verilmesi, anne sütü alırken ek gıdaların başlanması pek çok çalışmada yararlı bulunurken, viral enfeksiyonlar, gıda katkı maddeleri, sigara gibi çevresel etmenlerin hastalığın oluşumunda olumsuz etkileri olduğu düşünülmektedir. Bugün için önerilen ideal olarak anne sütünün uzun süre verilmesi ve 4-7. aylarda henüz anne sütü alımı devam ederken gluten içeren tahıllı ek gıdalara başlanmasıdır.
Tüm çölyak hastalarında glütensiz diyete sıkı bir şekilde uyulması hastalığın prognozu açısından önemlidir. Çölyak hastalarının buğday, arpa, çavdar ve yulaf içeren ürünleri tüketmemesi gereklidir. Toksik prolamin düzeyi en düşük olan yulafın diyete sokulması konusunda çalışmalar olmakla beraber bu konuda henüz kesin bir fikir birliği yoktur.
Glutensiz diyetteki ana tahıl grubunu gluten ve diğer toksik prolaminleri içermeyen pirinç ve mısır oluşturur. Tanı alan hastalarda glutensiz diyetin yanısıra eksikliği saptanan vitamin ve diğer besin öğeleri destekleyici tedavi olarak eklenir.
Glutensiz diyet başlandıktan sonra 1-2 haftada klinik bulgular düzelmeye başlarken, mukozal histolojinin düzelmesi 6 ayı bulur. Tanıda pozitif olan özgün antikorlar gluten kesildikten sonra 6 ay-1 yıl arasında negatifleşirler.
Glutensiz diyet yaparken B grubu vitaminlerden ve gerekli posalardan mahrum kaldığınız için bağırsak veya hazım sorunları yaşayabilirsiniz. Bu sorunları yaşamamak için meyve ve sebze tüketmeye büyük özen göstermelisiniz. Ayrıca uygun detoks tariflerini öğünlerinize ekleyebilirsiniz. Aşağıdaki detoks tarifini uygulayarak bağırsaklarınızın hızlı çalışmasını sağlayabilirsiniz..
Glutensiz Beslenenler İçin Detox Tarifi:
Bunun için 1 adet yeşil elma, 1 adet salatalık, 4-5 dal maydanoz, 1 bardak demlenmiş beyaz çay, 1/2 çay kaşığı toz zencefil, 1 tatlı kaşığı limon suyunu karıştırıp içebilirsiniz.
